BASINÇLI KAPLARDA PERİYODİK MUAYENE

PERİYODİK KONTROL NEDİR?

İşyerlerinde kullanılan iş ekipmanlarının çalışma ömrü süresince, insan sağlığına ve çevre güvenliğine zarar vermeksizin çalışmasının sağlanması için yasal mevzuat uyarınca öngörülen aralıklarda ve belirtilen yöntemlere uygun olarak muayene, test ve deneylerinin yapılmasıdır.

PERİYODİK KONTROLLERİN ÖNEMİ NEDİR?

“6331 Sayılı İş Sağlığı Ve Güvenliği Kanunu” ve bu kanuna göre hazırlanmış “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’ Basınçlı kap ve Kazanların periyodik kontrollerinin yapılmasını zorunlu kılmaktadır. İş kanunu gereği her işveren iş yerinde çalışanların her şeyden önce can ve mal güvenliğini ve cihazların kullanımlarında güvenliği sağlamakla yükümlüdür. Bu yükümlülük ve çalışma koşullarının iyileştirilmesi açısından kontrollerin yapılması gerekmektedir

BASINÇLI KAP NEDİR?

Basınçlı Kap: 0,5 bar'dan daha fazla etkili basınç uygulayan gaz, buhar veya sıvı akışkanlar üzerine tasarlanan ya da geliştirilen sabit ya da hareketli kabı veya depoyu ifade eder.

BASINÇLI KAPLAR HANGİLERİDİR?

  • Kalorifer Kazanı
  • Buhar Kazanı
  • Sıcak Su Kazanı
  • Kızgın Yağ Kazanı
  • Buharlı Pişirme Kazanı
  • Boyama Kazanı
  • Kompresör Hava Tankı
  • Basınçlı Hava Tankı
  • Hidrofor Genleşme Tankı
  • Endüstriyel Otoklav
  • Buhar Jeneratörü
  • Boyler Akümülasyon Tankları
  • LPG Tankı
  • Sanayi Gazları Tüp / Tank

BASINÇLI KAP VE KAZANLARDAKİ TEHLİKELER NELERDİR?

  • Patlama: Basınçlı kabın üzerinde bulunan güvenlik sistemlerinin çalışmaması sonucunda kap içinde aşırı basınç artması, basınçlı kabın patlamasına neden olur. Patlama sonucunda basınçlı kabın çelik malzemesi ve kap içinde bulunan yanıcı veya yakıcı akışkanlar çevrelerinde tahribat yaratırlar.
  • Bleve: Tankın gaz kaçağının uygun bir yerden olması ve tutuşması sonucu tankın roket gibi uçarak hedefi belirsiz bir yere gitmesidir. Tank bazen havada patlayarak sıvı ve gaz yağmasına neden olur. Bleve sonucu tam bir faciadır.
  • Boğulma-Zehirlenme: Patlama sonucunda çevreye yayılan akışkan ortamda bulunan canlılar için zehirleyici ve boğucu etki yapabilir.
  • Yangın: Parlama noktaları düşük olan alevlenebilir akışkanların depolanması, transfer edilmesi, proseste kullanılması esnasında azami dikkat edilmesi gereklidir.
  • Kimyevi ve Termal Yanıklar: Basınçlı kaptaki akışkanın sıcaklığı, her zaman patlama riski oluşturmayabilir. Flanş ve boru bağlantılarında sızıntı şeklideki çevreye yayılan akışkanın sahip olduğu yüksek sıcaklık veya aşırı sıcak yüzeylere temas etme söz konusu olabilir.
  • Gürültü ve Titreşim: Uygun şekilde konumlandırılmamış veya izolesi yeterince yapılmamış ekipmanlar gürültü ve titreşim oluştururlar.

BASINÇLI KAP VE KAZANLARDAKİ KAZA NEDENLERİ:


1 - Tasarım Hatası

Basınçlı kaplar mutlaka ilgili yönetmelik, standart ve dizayn kodlarına göre imal edilmek zorundadır.

2 - İşletme Hatası

Basınçlı kapların belirlenen amaç için kullanılmaması, uygun olmayan yer ve şekilde tesis edilmesi, yetkisiz ve eğitimsiz kişiler tarafından işletilmesi kazaların en önemli nedenlerindendir.

3 - Emniyet, Kontrol ve Gösterge Cihazlarının Çalışmaması


4 - Korozyon

Basınçlı kaplarda korozyon, genel olarak hem fiziki durumlar hemde işletme koşullarından kaynaklanabilmekte, hem iç hem de dış korozyon oluşabilmektedir.

5 - Hatalı ve Yetersiz Bakım

Periyodik olarak yapılmayan ve eğitimli olmayan bakım personeli tarafından yapılan bakımlar yeterli ve etkin olamamaktadır. Bu yüzden gerek bakım esnasında gerekse etkili olmayan bakım yüzünden işletme esnasında arıza ve hasarlanmalar olabilmektedir.

6 - Periyodik Kontrol ve Muayenelerinin Yapılmaması

Basınçlı kapların periyodik kontrol ve muayeneleri bu konuda yayınlanmış mevzuat doğrultusunda ve eğitimli ve sertifikalı kişilerce yapılmalıdır.

BASINÇLI KAP VE KAZANLARIN PERİYODİK KONTROLLERİ KİMLER TARAFINDAN HANGİ ARALIKLARLA YAPILMALIDIR?

Basınçlı kap / kazanların ve tesisatların periyodik kontrolleri, makine mühendisleri ve makine tekniker veya yüksek teknikerleri tarafından yapılır.

Aşağıda periyodik kontrole tabi bazı basınçlı kap ve kazanlarla ile ilgili periyodik kontrol süreleri ve kontrol kriterleri belirtilmiştir (İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği-Ek 3/Tablo:1):

EKİPMAN ADI KONTROL PERİYODU
(Azami Süre)
(İlgili standardın ön-gördüğü süreler saklı kalmak koşulu ile)		 PERİYODİK KONTROL KRİTERLERİ
(İlgili standartlar aşağıda belirtilmiştir.)**
Buhar kazanları Standartlarda süre belirtilmemişse
1 Yıl 		TS 2025 ve TS EN 13445-5 standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Kalorifer kazanları Standartlarda süre belirtilmemişse
1 Yıl 		TS EN 12952-6 standardında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Taşınabilir gaz tüpleri (Dikişli, dikişsiz) Standartlarda süre belirtilmemişse
3 Yıl		 TS EN 1802, TS EN 1803, TS EN 1968, TS EN 13322, TS EN 14876, TS EN ISO 9809 ve TS EN ISO 16148 standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Taşınabilir asetilen tüpleri TS EN 12863 standardında belirtilen sürelerde TS EN 12863 standardında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Manifoldlu asetilen tüp demetleri Standartlarda süre belirtilmemişse
1 Yıl 		TS EN 12755 ve TS EN 13720 standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Manifoldlu tüp demetleri Standartlarda süre belirtilmemişse
1 Yıl 		TS EN 13385 ve TS EN 13769 standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Sıvılaştırılmış gaz tankları (LPG, ve benzeri) (yerüstü) (1) 10 Yıl TS 55, TS 1445, TS 1446, TS EN 12817 ve TS EN 12819 standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Sıvılaştırılmış gaz tankları (LPG, ve benzeri) (yer altı) (1) 10 Yıl TS EN12817, TS EN 12819 standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Kullanımdaki LPG tüpleri Standartlarda süre belirtilmemişse
1 Yıl 		TS EN 1440:2008+A1:2012, TS EN 14767, TS EN 14795, TS EN 14914 standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Basınçlı hava tankları(2), (3) Standartlarda süre belirtilmemişse
1 Yıl 		TS 1203 EN 286-1, TS EN 1012-1:2010, TS EN 13445-5 standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Kriyojenik tanklar TS EN:13458 – 3 standardında belirtilen sürelerde. TS EN 1251-3, TS EN:13458 – 3, TS EN 13530-3 ve TS EN 14197-3, standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
Tehlikeli sıvıların(4) bulunduğu tank ve depolar 10 Yıl API 620, API 650, API 653, API 2610 standartlarda belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.
(1) LPG tanklarında bulunan emniyet valfleri ise 5 yılda bir kontrol ve teste tabi tutulur.
(2) Seyyar veya sabit kompresör hava tankları ile basınçlı hava ihtiva eden her türlü kap ve bunların sabit donanımı.
(3) Kademeli sıkıştırma yapan kompresörlerin her kademesinde hidrostatik basınç deneyi, basınçlı hava tankları ile bunların sabit donanımlarının, o kademede müsaade edilen en yüksek basıncının 1,5 katı ile yapılır.
(4) Tehlikeli sıvılar: aşındırıcı veya sağlığa zararlı sıvılardır.
(5) Tahribatsız muayene yöntemleri kullanılır.
(*) Periyodik kontrol süreleri API 510 standardı esas alınarak belirlenen basınçlı ekipmanlarda; basınçlı ekipmandaki içerik (basınç ve benzeri) kayıpları ile korozyon gibi nedenlerle meydana gelen bozulmalar dikkate alınarak yapılan risk değerlendirmesi ve yönetimi çerçevesinde belirlenen periyodik kontrol süreleri, ekipmanın kalan ömrünün yarısını ve her halükarda beş yılı aşmaması gerekir.
(**) Periyodik kontrol kriteri için referans olarak tabloda belirtilen standartlar örnek olarak verilmiş olup burada belirtilmeyen ya da Yönetmeliğin yayımı tarihinden sonra yayımlanan konuyla ilgili standartların da dikkate alınması gerekir.

PERİYODİK KONTROLÜ YAPILACAK OLAN BASINÇLI KAPLAR VE KAZANLAR SÜREKLİ ÇALIŞIYORSA NE YAPILMALIDIR?

Her işletmede büyük olasılıkla sürekli çalışması gereken türden cihazların yedekleri bulunmaktadır. Bu tip durumlarda öncelikle çalışmayan cihazı daha sonra bir iki gün sonra hazırlık yapılabilecek gün durumuna göre diğer cihaz yedeklemeli olarak test edilebilir. Veya işletmelerde genel duruşlar ya da bakım günleri olmaktadır, genel duruş veya bakım günlerinde ortak planlama yapılarak periyodik muayene hizmeti yapılabilir.

Basınçlı kaplar ve kazanlarda temel prensip olarak hidrostatik test yapılması esastır. Bu testler, standartlarda aksi belirtilmediği sürece işletme basıncının 1,5 katı ile ve bir yılı aşmayan sürelerle yapılır. Ancak iş ekipmanının özelliği ve işletmeden kaynaklanan zorunlu şartlar gereğince hidrostatik test yapma imkânı olmayan basınçlı kaplarda hidrostatik test yerine standartlarda belirtilen tahribatsız muayene yöntemleri de uygulanabilir. Bu durumda, düzenlenecek periyodik kontrol raporlarında bu husus gerekçesi ile birlikte belirtilir.

BASINÇLI KAP VE KAZANLARIN PERİYODİK KONTROLLERİNDE NELER YAPILIYOR?

Periyodik muayene işlemi sırasında da, basınçlı kap ve kazanlarda sistemin tamamı yetkili bir teknik eleman tarafından kontrol edilir. Periyodik kontrollerde cihazın cinsine göre farklılıklar göstermekle birlikte aşağıdaki kontroller yapılmaktadır.

  • Cihaz ve ekipmanlarının görsel kontrolleri
  • Cihaz ve ekipmanlarının fonksiyonlarının kontrolü
  • Cihaz ve ekipmanlarının donanımlarının kontrolü
  • Cihazın hidrostatik veya pnömatik testleri

Yetkili firma ve personel tarafından cihazın kontrol edildiğine dair bir belge düzenlenerek ilgili ekipmanın özel dosyasında saklanacaktır.